شانزده سالگی مگس زیتون

شانزده سالگی مگس زیتون در شهرستان رودبار

سال هاست که واژه آفت زیتون در میان الفبای کودکان شهرستان رودبار جا خوش کرده است؛ مدت هاست که دیگر کسی در این شهرستان از سخن راندن از تاریخ سه هزار و اندی ساله زیتون ذوق زده نمی شود…

هجوم آفت مگس زیتون به شهرستان رودبار به اوایل شهریور ماه ۱۳۸۳ بر می گردد و با مراجعه برخی باغداران بومی شهرستان به اداره جهاد کشاورزی رودبار آشکار شد. باغداران ضمن گلایه از کدر شدن و ریزش محصول درختان زیتون خود خواستار روشن شدن دلیل این مشکل و رفع آن شدند. پس از انجام آزمایش های تخصصی مشخص گردید که استارت شیوع ویروس آفت مگس زیتون در شهرستان رودبار و در ادامه آن استان های زنجان و قزوین زده شده است. آفتی که به جان درختان بی گناه زیتون افتاد همچون کرونا که این روزها به جان ایران افتاده است و از درون در حال زخم زدن بر تن مردم این سرزمین است؛ لحظه ای تصور کنید ویروس سخت جان کرونا هم مانند مگس زیتون ۱۶ سال در ایران بماند و همچنان درمانی برای آن پیدا نشود… چقدر آینده ترسناکی را می توان متصور شد اگر درمانی برای دردی پیدا نشود آن هم دردی این چنین مخرب…

امسال آفت مگس زیتون شانزدهمین سال حضور خود در این دیار را جشن می گیرد و خوشحال است که تا امروز زور هیچ کس به او نرسیده. در اولین سال حضورش که مسئولان بی مهری ها و کم کاری های خود را غافلگیری تعبیر کردند و پیش بینی هایشان ابتلا ۵۰ درصدی درختان زیتون این شهرستان بود اما بیش از ۹۰ درصد درختان را آفت در نوردید. بیش از ۹۰ درصد محصولات تولیدی این شهرستان همچنان که بر روی درخت بودند هدف حملات سهمگین مگس های ریز جثه شدند.

به گفته دکتر محمد رمضانی که یکی از فعالان عرصه زیتون در کشور است «آفت مگس زیتون تا پیش از سال ۱۳۸۰ در ایران وجود نداشته است؛ در برهه زمانی بین سال های ۸۰ تا ۸۳ قیمت پایین محصول زیتون در کشورهای حاشیه ایران خصوصاً کشورهای سوریه و عراق و همچنین نبود امنیت کافی در مرزها و بالا بودن قیمت زیتون در داخل کشور و یا در مواردی کاهش تولید در داخل سبب شد تا مقدار زیادی زیتون به صورت خام و سبز وارد کشور شود که قابلیت بالایی برای انتقال آفت به داخل کشور داشتند.» حقیقت این است که این آفت با دستان مبارک واردکنندگانی از همین سرزمین صلح و دوستی خودمان وارد کشور خصوصاً منطقه زیتون خیز شهرستان رودبار شد. محققان در همان سال ها بارها خطر ورود این آفت ها به رودبار را به مسئولین وقت یادآوی کردند اما دریغ از توجه! واقعیت این است که واردات غیرقانونی و غیرکارشناسی یک عده افراد سودجو و منفعت طلب که به جز انباشته کردن ثروت به چیز دیگری نمی اندیشیدند یکی از عوامل مهم بروز این مشکل بود. آنها به این فکر نمی کردند که کشاورزان زحمت کش برای ادامه حیاتشان به جز فروش زیتون ممر دیگری ندارند؛ مافیای زیتون که زیتون کشورهای همسایه را وارد و به جای زیتون رودبار می فروشند و بدتر از آن آفتی این چنین خطرناک را وارد شهرستان و کشور کردند.

در مهرماه خبرهای مبارزه با آفت اوج گرفت اما این اوج گرفتن آنقدرها هم نتیجه بخش نبود چرا که اگر نتیجه داشت امروز وضع باغ های ما اینگونه نبود…

سرگذشت آفت مگس زیتون در شهرستان رودبار نقطه روشنی در این سالها نداشته است؛ در همان ماه های ابتدایی مهندس عبادت طلب معاون و کارشناس مسئول حفظ نباتات وقت جهاد کشاورزی رودبار آب پاکی را روی دستان همه ریخت و اعلام کرد آفت مگس زیتون به هیچ وجه ریشه کن نمی شود و سالیان سال این خسارت وجود خواهد داشت. اما آیا شما خواننده محترم به این باور دارید که مشکلی در این دنیا وجود دارد که راه حلی برایش نباشد؟ مردم رودبار در سال ۸۳ خسارت سنگینی را به دلیل ورود این آفت متحمل شدند. پس از اثبات این واقعیت ردیابی آفت در مناطق رستم آباد، لوشان و علی آباد آغاز شد در همان سال حمله ی آفت مگس زیتون بررسی ها توسط ۱۳ اکیپ از باغات جیرنده، رحمت آباد، رستم آباد، رودبار، علی آباد، جمال آباد، لوشان، پاچنار و منجیل ۹۰ درصد آلودگی را نشان می داد.

مسئولین وقت طبق عادت همیشگی خود از همان ابتدا همه چیز را به گردن مردم انداختند و گفتند مردم میوه های آلوده را جمع آوری کنند و بسوزانند.

مرحوم محمد عارفی که یکی از عمده باغداران زیتون در شهرستان رودبار بود و باغ هایش به دلیل هجوم سهمگین این آفت، آسیب بسیاری دیده بود در آن سال می گوید: «چند نفر سودجو به خاطر دریافت سود بیشتر در سال های ۸۱ و ۸۲ زیتون ها را از کشورهای عراق و آذربایجان و روغن زیتون را هم از کشور سوریه وارد کشور کردند و به این ترتیب آفت وارد شد.»

آری این حقیقت تلخ وجود دارد که فروشگاه های پر زرق و برق بازار رودبار تنها بخشی از محصول تولید داخل شهرستان رودبار را می فروشند و این موضوع را ما خودمان می دانیم و خودمان.

اداره جهاد کشاورزی از تاریخ ۱۶/ ۷/ ۸۱ با ارسال نامه ای نسبت به ورود زیتون بدون نظارت و بدون رعایت اصول قرنطینه با نباتات گیاهی که در رودبار به اسم زیتون این شهرستان به فروش می رسد هشدار داده بودند و از احتمال وارد شدن آفت یا بیماری دیگر خصوصاً آفت مگس زیتون به همراه محموله ها سخن گفته بودند. نامه ی مورد نظر با رونوشتی به امضای معصومی سرپرست وقت ایستگاه تحقیقات زیتون، به دفتر نجیب فرماندار اسبق، اداره اطلاعات و موسسه تحقیقات و اصلاح و تهیه نهال و بذر می رسد اما دریغ از توجه!

همچنین گزارشی مبنی بر توزیع حجم زیادی زیتون قاچاق تحت عنوان زیتون عراق به وسیله کیسه های مشبک از گیلوان زنجان تا رودبار بین بازاریان و فروشندگان که اغلب در محیط های باز عملیات تخلیه و کنسروی سازی بر روی آنها انجام می شد تهیه گردید. تمام این موارد به اطلاع مسئولین مربوطه در همان سال رسید اما توجهی نشد و شد آنچه نباید می شد.

علاوه بر این ها مهندس رحیمی مدیر وقت اداره جهاد کشاورزی در همان سال ۸۳ اعلام می کند « در سال ۸۱ سرنخ هایی مبنی بر اینکه آفت چگونه وارد شده داشته ایم اما پیگیری های لازم انجام نشد» و به این ترتیب مجازات عامل یا عاملان اصلی این گرفتاری بزرگ به فراموشی سپرده شد.

آغاز تحقیقات

از سال ۱۳۸۴ پروژه های تحقیقاتی بر زیست شناسی و شناسایی فعالیت این حشره و روش های مقابله با آن در ایران به منظور بومی سازی و آموزش به کشاورزان مورد بررسی قرار گرفت و آزمایشات اولیه بیانگر این موضوع بود که این آفت در شهرستان رودبار سه نسل دارد.

طبق تحقیقات صورت گرفته این حشره قابلیت جابجایی و پرواز بین ۱۰ تا ۱۲ کیلومتر در طول روز را در شرایط مناسب دارد و این بررسی در طول سال رقم ۱۱۰ الی ۱۲۰ کیلومتر جا به جایی را بیان می کند. متاسفانه شهرستان رودبار به لحاظ آب و هوایی برای رشد این آفت بسیار مناسب می باشد. در فصل بهار، میوه زیتون مشکل خاصی در شهرستان ندارد و تا زمانی که هسته زیتون سخت نشده حشره روی آن تخم گذاری نمی کند. در شهرستان رودبار از نیمه خرداد ماه پدیده سخت شدن هسته زیتون آغاز می شود و تا اواسط تیرماه ادامه می یابد. اگر در این مرحله با مگس مبارزه و مانع تخم گذاری آن شویم توانسته ایم جمعیت چشمگیری از مگس ها را کاهش دهیم. در غیر اینصورت حشره درون میوه تخم گذاری کرده و لارو شروع به رشد می کند و دیگر امکان کنترل آن وجود ندارد و در شهریور ماه که لارو ها هم به حشره کامل تبدیل شده اند با طغیان مگس زیتون مواجه می شویم. تابستان های گرم و زمستان های سرد سبب به حداقل رسیدن خسارت آفت می شود و اگر در فصل تابستان طی چند روز دمای منطقه بیش از ۳۵ درجه باشد، فعالیت این مگس کاهش می یابد.

تکلیف روغن زیتون های آلوده چه شد؟

در آن سال ها استفاده از روغن زیتونی که از زیتون های آلوده تهیه می شد توسط مهندس رحیمیان مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی استان و مهندس عبادت طلب معاون حفظ نباتات شهرستان رودبار با این شرح که روغن زیتون با اضافه شدن «سود» و پایین آمدن اسیدیته ضرری برای مردم ندارد مورد تایید قرار دادند. اما حسین زاده مدیر وقت شبکه بهداشت و درمان شهرستان رودبار استفاده از این روغن را مضر دانسته بود. در فصل روغن گیری بسیاری از باغداران از محصول آلوده به آفت مگس زیتون خود روغن استحصال کرده و مصرف می کنند با این تصور که دمای بالا در مسیر روغن گیری سبب از بین رفتن آلودگی ها می شوند.

اقدامات درون شهرستانی

در اواسط اردیبهشت سال ۸۴ شوراهای شهرستان برای مبارزه با آفت مگس زیتون اعلام آمادگی می کنند. جالب است بدانید در آن برهه زمانی اقدامات در برنامه شورای شهرستان شامل چه مواردی بوده است؛ مصوباتی که در نوع خود جالب هستند (پیگیری در جهت مبارزه با آفت مگس زیتون از طریق مسئولین«شهرستانی» و «استانی») و (تجهیز و راه اندازی ایستگاه تحقیقات زیتون) دو طرحی که برای معرفی آنها به نبوغ بالای مسئولین نیاز بوده است و نتیجه بخش بودن آنها نیز کاملا روشن است!!!

اواسط خرداد ماه ۸۴ بود که رئیس شورای بین المللی زیتون وابسته به سازمان ملل متحد از باغ های تحقیقات زیتون رودبار و علی آباد بازدید نمود. بازدیدی که تا به امروز که ۱۵ سال از آن می گذرد در عمل حاصلی برای باغ های این شهرستان نداشته است. پس از کش قوس های فراوان ۴ مرداد ۸۴ نشستی با حضور مسئولان استان های قزوین، زنجان و گیلان با مضمون آفت مگس زیتون تشکیل می گردد. مثل همیشه بحث ابتدایی نشست، حول محور غافلگیر شدن در سال اول می گذرد. با اینکه سال ۸۳ از سوی همین مسئولین عذری بدتر از گناه برای وارد کننده گان زیتون با مضمون گرانی زیتون داخلی بعنوان بهانه ای برای وارد کردن زیتون خارجی به بازار ایران آورده می شود در صورتی که همین توجیه نمودن خود به تنهایی خطایی بزرگ است؛ بعد از آن نشست راهکار تلفیقی بر پایه مقابله شیمیایی در کنار تله گذاری آغاز می شود. روش بی نتیجه ای که تا به امروز ادامه دارد و باغداران را مجبور به زندگی مسالمت آمیز در کنار آفت مگس زیتون کرده است؛ آنها در جملات خود بارها ذکر می کنند که امیدوارند با این روش ها مقابل ضررهای بیشتر بایستند. امیدواری کور و بی فایده! اما دقیقاً بعد از گذشت کمتر از یک ماه از تاریخ این نشست پاتک آفت مگس زیتون به روش دم دستی سم پاشی اداره جهاد کشاورزی همه امیدها را ناامید کرد و مردم شروع به برداشت زودهنگام کردند.

خرید محصول آلوده توسط دولت

در سال ابتدایی ورود آفت مگس زیتون به رودبار دولت در ابتدا هر کیلو زیتون را با مبلغی معادل ۲۵۰ تومان خریداری می کرد که این امر با عدم استقبال روبرو شد و بعد از مدتی این مبلغ به ۴۰۰ تومان تغییر یافت. کارخانه روغن کشی اتکا در گنجه مرکز خریداری این زیتون های آفت زده شد و بحرانی بودن این شرایط به حدی بود که این کارخانه تا ساعت ۳۰/۱۴ دقیقه یک روز کاری ۲۵ تن محصول را از مردم که بیشتر آن متعلق به باغات رودبار بود تحویل گرفت. این مرکز تنها مرکز تحویل گیرنده زیتون آفت زده در آن سال بود. البته در ابتدا پنج مرکز برای این کار در نظر گرفته شد که بعداً برای کنترل بهتر آفت مگس زیتون به یک مرکز تقلیل یافت. که البته کنترل بهتر آفت با این روش را می توان این روزها بعد از ۱۶ سال به خوبی دید!!

 بررسی و گزارش های میدانی در اواخر پاییز ۸۴ حاکی از آن بود که باغداران و نمایندگان آنها مدعی بودند دولت و جهاد کشاورزی با خریداری محصولات زیتون آلوده ی باغداران به قیمت هر کیلوگرم ۴۰۰ تومان و فروش آنها به کارخانه روغن کشی گنجه چندین برابر این مبلغ سود کرده است. سخنانی که همچنان در حد یک ادعا و پر از ابهام مانده است و تایید و یا تکذیب نمی شود.

محمد غلامی رئیس روابط عمومی جهاد کشاورزی گیلان در اواخر سال ۸۳ اعلام کرده بود به ۲۰۲۴ نفر خسارت آفت مگس زیتون پرداخت شده است. وی گفته بود از ۳۳۴۹ هکتار از باغ های شهرستان رودبار ۱۳۰۵ تن زیتون به قیمت هر کیلوگرم  ۴۰۰ تومان خریداری شده است. اما مدتی بعد عطاالله حکیمی نماینده اسبق شهرستان رودبار پس از انجام پیگیری جهت پرداخت مطالبات باغداران در اظهار نظری می گوید: بودجه پرداخت مطالبات باغداران جهت خریداری سموم و انجام اقدامات مقابله ای با این آفت در سال های بعدتر هزینه شده است.

اواخر تابستان ۸۴ بود که کم کم دولت خود را از همراهی با مردم در این مشکل کنار کشید و هزینه تهیه سموم را به باغداران محول کرد و با بی پاسخ گذاشتن درخواست ها برای خرید محصولات آلوده عملا مردم را در این میدان به حال خود رها کرد.

۱۶ سال نااُمیدی

روند این اظهار نظر های بی نتیجه و اقدامات دم دستی این روزها سابقه ای ۱۶ ساله پیدا کرده است. ۱۶ سالی که ناامیدانه در حال تکرار است. اداره جهاد کشاورزی در خرداد و تیر هر سال اطلاعیه هایی مبنی بر اهتمام باغداران برای سم پاشی و مقابله با آفت مگس زیتون را اعلام می کند. اقداماتی که در طی ۱۵ سال نتوانسته این آفت را در شهرستان رودبار از بین ببرد و این امر نشان دهنده اصولی و کاربردی نبودن این راهکار است. با تمام این ها سوال اصلی اینجاست که وقتی روشی نمی تواند نتیجه مطلوب را حاصل کند چرا راهکار مناسبی برای این معضل از سوی مسئولین امر معرفی نمی شود؟ اگر محصولاتی همچون برنج و چای و یا حتی مرکبات دچار این آفت می شدند مسئولین استانی و کشوری تا این اندازه برای پیدا کردن راه حل مناسب تعلل می کردند؟ این آفت برای اولین بار در دنیا در شهرستان رودبار مشاهده نشده که مسئولین کشور نتوانند برای یافتن راه حل این معضل از سایر کشورها که در این زمینه تجربه دارند درخواست کمک کنند! مسئولین در قبال این معضل پس از گذشت ۱۵ سال و با ورود به شانزدهمین سال چه پاسخی برای مردم شهرستان رودبار دارند؟! چه اقدام مثبت و نتیجه بخشی را در این زمینه انجام داده اند؟! آیا زمان آن نرسیده که بودجه های هزینه شده برای این کار و اقدامات انجام شده در این سال ها از سوی مسئولین وزارت جهاد کشاورزی مورد بررسی قرار گیرد؟! تنها سخنی که در این سال ها بیش از هر چیز از سوی مسئولین به جای حل این معضل به گوش مردم آشنا است بر شمردن جایگاه قداست زیتون و سابقه چند هزار ساله این محصول است.

مسئولین بگویند برای برطرف شدن و بیرون راندن این آفت چه کرده اند؟ ۱۶ سال فرصت کمی بود برای حل یک مشکل؟

 ادامه دارد…